Zaburzenia widzenia są problemem, który dotyka nawet 19 milionów dzieci na świecie [1]. Przewiduje się, że z powodu postępu cywilizacyjnego jej występowanie może dalej wzrastać. Spędzamy coraz mniej czasu na świeżym powietrzu, jesteśmy zmuszeni do dłuższej i bardziej wytężonej pracy na komputerze, tablecie, rośnie ilość czasu spędzana ze smartfonem.

Wpływ wad wzroku na dobrostan psychiczny

Od pewnego czasu obserwuje się wzrastającą świadomość wpływu wad wzroku na dobrostan psychiczny. Wiele aspektów wciąż pozostaje w fazie badań, ale dotychczasowe wyniki wskazują, że dzieci i młodzież z krótkowzrocznością są bardziej narażone na wystąpienie zaburzeń lękowych i depresji [2] [3].

Charakterystyka zaburzeń depresyjnych

Czym są zaburzenia depresyjne? To zespół objawów obejmujący obniżony nastrój. Może on przybierać różną formę od smutku, przez przygnębienie, do zupełnego zobojętnienia z brakiem odczuwania jakichkolwiek emocji. Traci się zainteresowania, ulubione zajęcia przestają sprawiać radość. Towarzyszy temu uczucie braku energii i szybkie męczenie się. Każda czynność sprawia trudność, trzeba się zmuszać do wykonywania nawet najprostszych zadań, które zdrowa osoba wypełnia wręcz odruchowo. Zaburzeniu ulega sen. Pojawiają się problemy z zasypianiem, wybudzanie się w nocy lub nad ranem skutkujące skróceniem czasu i jakości snu, albo odwrotnie – nadmierna senność. Niezależnie od rodzaju problemów doświadczanych w nocy, nasilają one uczucie zmęczenia w ciągu dnia. Apetyt również może ulec osłabieniu, traci się zainteresowanie jedzeniem, potrawy nie smakują jak wcześniej. Bywa też odwrotnie. Pojawia się nadmierna chęć, spożywa większe ilości, zwłaszcza niezdrowego, „śmieciowego” jedzenia i słodyczy. Efektem jest przyrost masy ciała, który często wywołuje poczucie winy i nasila objawy zaburzeń nastroju. Dodatkowo współistnieją zaburzenia koncentracji uwagi. Trudno skupić się na czytaniu, oglądaniu telewizji, a nawet rozmowie z drugą osobą. Całokształt objawów znacznie pogarsza funkcjonowanie, wpływa na samoocenę, postrzeganie rzeczywistości. Mogą pojawiać się samooskarżenia, uczucie wstydu, porażki, zmęczenia życiem czy braku nadziei na poprawę. W poważniejszych przypadkach dołączają się myśli samobójcze.

Różne formy zaburzeń lękowych

Lęk może być również jednym z objawów w epizodzie depresyjnym, albo istnieć samodzielnie. Przybiera on różne formy. Czasem to obawa przed byciem w grupie, publicznym wypowiadaniem się, poznawaniem nowych ludzi. Często towarzyszy temu niskie poczucie własnej wartości, lęk przed negatywną oceną, wyśmiewaniem się.

Występuje też inna forma zaburzeń lękowych, o charakterze uogólnionym. To ciągłe zamartwianie się, rozważanie w głowie najgorszych scenariuszy, brak umiejętności zrelaksowania się, pozostawanie w ciągłym napięciu. Prowadzi to do różnych konsekwencji, jak zaburzenia snu, apetytu czy koncentracji uwagi.

Czasem pojawiają się  nagłe, niespodziewane napady lęku. Jest on tak silny, że wręcz niemożliwy do kontrolowania. Towarzyszą mu często objawy somatyczne – drżenie całego ciała, duszność, pocenie się, przyspieszone tętno, zawroty głowy, obawa przed śmiercią. Odczucia są bardzo nieprzyjemne i jeżeli się powtarzają to doświadczający tego człowiek zaczyna robić wszystko, aby nie wystąpiły ponownie. Może nawet całkowicie wycofać się z życia społecznego, by uniknąć z jednej strony czynników stresogennych z drugiej zminimalizować ryzyko publicznego pojawienia się napadu.

Zaburzenia psychiczne mogą być konsekwencją nakładających się negatywnych czynników środowiskowych, genetycznych i osobowościowych.

Bariery w nauce i życiu społecznym uczniów krótkowzrocznych

Okazuje się, że w porównaniu z uczniami z prawidłową ostrością wzroku, uczniowie krótkowzroczni napotykają na więcej barier w nauce (np. niewyraźne widzenie tablicy) i nawiązywaniu kontaktów towarzyskich (np. bycie ofiarami drwin, wykluczenia społecznego i przemocy), co może prowadzić do zwiększonego odczuwania stresu, lęku i frustracji. [4]

Niepokojącym zjawiskiem, jest też bullying. Słowo to z pochodzi z języka angielskiego i oznacza zastraszanie, znęcanie się. Jest takim młodzieżowym odpowiednikiem mobbingu. To długotrwałe działanie, w którym sprawcy dokuczają, obrażają, a także szydzą ze swojej ofiary. Bullying może również opierać się na przemocy fizycznej, np. kopaniu, biciu, opluwaniu, popychaniu, czy niszczeniu rzeczy młodej ofiary. może przybierać także formę relacyjną. Polega wówczas na wrogich gestach, wrogich minach, manipulacji, celowym wykluczaniu kogoś z grupy. [5] Stwierdzono, że osoby z zaburzeniami widzenia częściej padają ofiarami bullyingu, niż osoby z normalna ostrością wzroku. Chłopcy doświadczają prześladowania częściej niż dziewczynki [6] [7] [8] [9], szczególnie jeśli fizycznie są słabsi od rówieśników [10]. U osób doświadczających bullyingu, zwłaszcza  młodych mężczyzn, stwierdzono wysoki poziom lęku, depresji, objawów psychosomatycznych, nadużywanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych [8] [7] [11]. Na dużą uwagę zasługuje częste występowanie u nich myśli samobójczych [12] oraz dokonywanie celowych samookaleczeń [11] [13] [14] [15]. Wykryto również, że ofiary bullyingu są w przyszłości bardziej narażone na rozwój zaburzeń lękowych, depresyjnych, niższej samooceny, uczucia osamotnienia oraz zaburzeń zachowania, a także nadużywania substancji psychoaktywnych [16] [17] [18] [19] [20]. 

Sen a dobrostan psychiczny

Sen jest ważnym elementem wpływającym na dobrostan psychiczny i fizyczny, bardzo istotnym w okresie rozwoju młodego człowieka. Dzieci z krótkowzrocznością mają skrócony czas snu, gorsze subiektywne odczucie jego jakości oraz późniejszą godzinę kładzenia się spać. [21] To ważne odkrycie, ponieważ problemy ze snem snu występują także jako objaw depresji oraz zaburzeń lękowych. Zaś wyrównany rytm dobowy i dobra jakość snu są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania zarówno fizycznego, jak i psychicznego.

Aktywność fizyczna i kontakt z naturą jako czynniki wspierające zdrowie psychiczne

Według badań dzieci i młodzież z krótkowzrocznością rzadziej biorą udział w aktywnościach sportowych. [22] Może to wynikać ze współistniejących zaburzeń lękowych i depresyjnych. Zarazem powoduje błędne koło, ponieważ aktywność fizyczna wpływa pozytywnie zarówno na ostrość wzroku, jak i poprawia stan psychiczny.

Udowodniono też, że kontakt z naturą (spacery, przebywanie wśród zieleni, w lesie) jest czynnikiem redukującym objawy lękowe. Poprawiają też pamięć, koncentrację, wpływa na obniżenie poziomu stresu. [23] [24] W ostatnich latach badania wpływu kontaktu z przyrodą na zdrowie psychiczne prowadzi dr n. med. Katarzyna Simonienko [25]. Promuje ona Lasoterapię jako ważny element odzyskiwania równowagi i dobrostanu [26]. Od dawna wiadomo, że jest to też istotny czynnik dający odpoczynek oczom zmęczonym ciągłą koniecznością skupiania się na pracy nad książkami, przy komputerze czy nad ekranem telefonu.

Badacze odkryli również, że wczesne wykrywanie i prawidłowe korygowanie wad wzroku istotnie zminimalizowało ryzyko rozwoju objawów lękowych i depresyjnych u dzieci i młodzieży. [4]

Podsumowując nie należy zapominać, że krótkowzroczność jest nie tylko chorobą oczu. Może ona mieć poważne konsekwencje dla zdrowia psychicznego. Dotyczy to zwłaszcza młodych ludzi, u których wystąpienie zaburzeń emocjonalnych będzie miało wpływ na edukację, tworzenie relacji oraz funkcjonowanie w życiu dorosłym. Istotne jest wczesne wykrywanie wad wzroku i odpowiednia korekcja. Z drugiej strony ważne jest wzmacnianie poczucia własnej wartości dziecka, zachęcanie do odpowiednio dobranej aktywności fizycznej, przebywania na świeżym powietrzu. Nie do przecenienia pozostaje rola pedagogów szkolnych i wychowawców w zakresie edukowania, zapobiegania i wykrywania niepokojących objawów, które mogą sugerować rozwijanie się zaburzeń depresyjnych i lękowych oraz szybkiego reagowania w przypadku zachowań świadczących o bullyingu.  

Bibliografia

1. Solebo AL Rahi J. Epidemiology, aetilogy and managment of visual impairment in children. Arch Dis Child. 99 (4) 2014;, strony 375-379.

2. Łazarczyk JB Urban B, Konarzewska B, et al. The differences in level of trait anxiety among girls and boys aged 13-17 years with myopia and emmetropia. BMC Ophthalmol. 2016, 16(1):1-7.

3. Li D Chan VF, Virgili G, Mavi S, Pundir S, Singh MK, She X, Piyasena P, Clarke M, Whitestone N, Patnaik JL, Xiao B, Cherwek DH, Negash H, O’Connor S, Prakalapakorn SG, Huang H, Wang H, Boswell M, Congdon N. Impact of Vision Impairment and Ocular Morbidity and Their Treatment on Depression and Anxiety in Children : A Systematic Review. Ophtalmology. 2024, FEB 131(2) :188-207.

4. Chen Juerong Huang & Hongjing Dang & Yan Cai & Juan Liu & Qihui. Myopia and Depression among Middle School Students in China—Is There a Mediating Role for Wearing Eyeglasses? IJERPH, MDPI. 2022, 19(20) strony 11-20.

5. Wąś-Zaniuk Katarzyna. Bullying- czym jest, kto najczęściej pada ofiarą bullyingu? wp abc zdrowie relacje. [Online] https://relacje.abczdrowie.pl/bullying-co-to-jest/6955791131544064a.

6. Horwood J., et al. Common visual defects and peer victimization in children. Invest Ophthalmol Vis Sci. 2005, 46(4): p. 1177-81.

7. Kaltiala-Heino R., et al. Kaltiala-Heino,Bullying at school–an indicator of adolescents at risk for mental disorders. J Adolesc. 2000, 23(6): p. 661-74.

8. Brunstein Klomek A., et al. Bullying, depression, and suicidality in adolescents. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry. 2007, 46(1): p. 40-49.

9. Hazemba A., et al. Prevalence and correlates of being bullied among in-school adolescents in Beijing: results from the 2003 Beijing Global School-Based Health Survey. Ann Gen Psychiatry. 2008, 7: p. 6.

10. Olweus D. Bullying at school: basic facts and effects of a school based intervention program. . J Child Psychol Psychiatry. 1994, 35(7): p. 1171-90.

11. Cleary S.D. Adolescent victimization and associated suicidal and violent behaviors. . Adolescence. 2000, 35(140): p. 671-82.

12. Rigby K. and P. Slee. Suicidal ideation among adolescent school children, involvement in bully-victim problems, and perceived social support. Suicide Life Threat Behav. 1999, 29(2): p. 119-30.

13. Mills C., et al. The relationship between bullying, depression and suicidal thoughts/behaviour in Irish adolescents. Irish Journal of Psychological Medicine . 2004, 21(4): p. 112-116.

14. Kim Y.S., Y.J. Koh, and B. Leventhal. School bullying and suicidal risk in Korean middle school students. Pediatrics. 2005, 115(2): p. 357-63.

15. Barker E.D., et al. Joint development of bullying and victimization in adolescence: relations to delinquency and self-harm. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 2008, 47(9): p. 1030-8.

16. Wolke D., et al. The association between direct and relational bullying and behaviour problems among primary school children. . J Child Psychol Psychiatry. 2000, 41(8): p. 989-1002.

17. —. Bullying and victimization of primary school children in England and Germany: prevalence and school factors. . Br J Psychol. 2001, 92(Pt 4): p. 673-96.

18. Hawker D.S., M.J. Boulton. Twenty years’ research on peer victimization and psychosocial maladjustment: a meta-analytic review of cross-sectional studies. J Child Psychol Psychiatry,. 2000, 41(4): p. 441-55.

19. Smokowski P.R. and K.H. Kopasz. Bullying in school: An overview of types, effects, family characteristics, and intervention strategies. Children and Schools. 2005, 27(2): p. 101-109.

20. Lund R., et al. Exposure to bullying at school and depression in adulthood: a study of Danish men born in 1953. Eur J Public Health. 2009, 19(1): p. 111-6.

21. Masahiko Ayaki Hidemasa Torii, Kazuo Tsubota & Kazuno Negishi. Decreased sleep quality in high myopia children. Scientific Reports. 6, 33902;doi: 10.1038/srep33902 (2016).

22. Deere K Williams C, Leary S, Mattocks C, Ness A, Blair SN, Riddoch C. Myopia and later physical activity in adolescence: a prospective study. Br J Sports Med. 2009, Jul;43(7):542-4.

23. Engemann K., et al. Residential green space in childhood is associated with lower risk of psychiatric disorders from adolescence into adulthood. PNAS. Vol. 116, No. 11, 2019.

24. Lee K.E., et al. 40-second green roof views sustain attention: The role of micro-breaks in attention restoration. Journal of Environmental Psychology. Vol. 42, No. 1, 2015.

25. https://www.forest-therapy.pl/. [Online]

26. Simonienko Katarzyna. Lasoterapia. Warszawa : Dragon, 2021.