Wakacje w pełnym słońcu i wada wzroku. Jak chronić oczy dzieci?

Oczy dzieci a promieniowanie

Nie ulega wątpliwości, że promieniowanie UV oraz wysokoenergetyczne promieniowanie widzialne stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia oczu. Długotrwała ekspozycja oczu  na takie promieniowanie może prowadzić do szeregu problemów, z których niektóre są natychmiastowe (w skrajnych sytuacjach np. oparzenie słoneczne rogówki i spojówki), a inne odsunięte w czasie takie jak zaćma, a nawet rak skóry powiek^[1-4]. Oczy dzieci są szczególnie wrażliwe na promieniowanie, ze względu  na większą przepuszczalność światła w układzie optycznym oka. Zarówno wielkość źrenicy, jak i jej reakcje na światło, zmienia się z wiekiem^[5]. Większe źrenice dzieci pozwalają  na łatwiejszą penetrację promieni do siatkówki.  Dodatkowo przezierność poszczególnych struktur układu optycznego oka ulega zmianie. Badania wykazały, że przepuszczalność dla fal o wysokich częstotliwościach (światła fioletowego) wynosi od 44% w soczewce 10-letniego dawcy do 1% w soczewce 80-latka^[6]. W przypadku fal niskoenergetycznych, o niskich częstotliwościach (światło czerwone) przepuszczalność promieniowania jest wysoka we wszystkich grupach wiekowych, wahając się od 87% u 10-latka do 79% u 80-latka^[6]. Dodatkowo dzieci są szczególnie narażone na skutki promieniowania UV, ponieważ ich wrażliwa siatkówka jest bardziej podatna na uszkodzenia spowodowane ekspozycją na słońce.

Zmiany klimatyczne i ekspozycja na słońce

Zmiany klimatyczne przyczyniają się do coraz większej liczby upalnych dni w Polsce. Dane Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej pokazują, że w ostatnich dekadach liczba dni o intensywnym nasłonecznieniu wzrosła trzykrotnie.  Równocześnie obserwujemy zwiększoną dostępność wyjazdów zagranicznych^[7], zwłaszcza do krajów o silnym nasłonecznieniu, co również zwiększa ryzyko ekspozycji na intensywne promieniowanie UV. Wakacje w pełnym słońcu w nasłonecznionych kurortach oraz globalne ocieplenie  wiążą się z większym narażeniem na promieniowanie ultrafioletowe (UV), które negatywnie wpływa na zdrowie oczu. W takich warunkach ochrona oczu staje się jeszcze bardziej istotna, zarówno dla dorosłych, jak i dla dzieci.

Ochrona przeciwsłoneczna wzroku i okulary przeciwsłoneczne 

Badania wykazują, że powszechnie dostępne opcje ochrony oczu, jak na przykład okulary na stojakach w sklepach turystycznych, mogą czasem przynosić więcej szkody niż pożytku^[8-10]. Kraje wysokorozwinięte starają się wprowadzić wysokie standardy dotyczące ochrony przeciwsłonecznej oczu. Jednak badania pokazują, że w niektórych krajach znaczna część okularów przeciwsłonecznych dostępnych u autoryzowanych i nieautoryzowanych sprzedawców nie chroni przed promieniowaniem ultrafioletowym (UV)^[8-10]. Należy zachować szczególną ostrożność wybierając okulary przeciwsłoneczne dla swojego dziecka i  warto  w tym celu skonsultować się z optykiem lub innym specjalistą w zakresie ochrony wzroku (okulistą, optometrystą, ortoptystą).

Ochrona przed słońcem a wada wzroku

Jeśli dziecko ma wadę wzroku, wówczas ochrona przed słońcem musi być powiązana z  korekcją refrakcji. Jednym z rozwiązań może być wówczas wykonanie dodatkowych okularów korekcyjnych barwionych. Rozwiązanie to może być nieco kłopotliwe dla aktywnych fizycznie dzieci, które musiałyby zawsze mieć przy sobie drugą parę okularów i zmieniać podczas przechodzenia z pomieszczeń zamkniętych na dwór i na odwrót.

W takiej sytuacji alternatywnym rozwiązaniem może być zastosowanie soczewek kontaktowych korygujących wadę wzroku i okularów przeciwsłonecznych. Niestety nie wszystkie dzieci chcą i nie wszystkie mogą użytkować soczewki kontaktowe. 

Zarówno okulary korekcyjne barwione jak i tradycyjne okulary przeciwsłoneczne z soczewkami kontaktowymi lub bez są przydatne na silnym słońcu. Jednak w cieniu lub w pochmurne dni mogą być zbyt ciemne. Zmienne warunki oświetleniowe mogą powodować zmęczenie oczu i dyskomfort. 

Lepszym rozwiązaniem mogą się okazać okulary korekcyjne z soczewkami fotochromowymi, które samoczynnie dostosowują się do warunków oświetleniowych, przyciemniają się pod wpływem światła słonecznego i wracają do przejrzystości w pomieszczeniach. Soczewki ciemnieją w odpowiedzi na zwiększone natężenie światła otoczenia, a efektem końcowym jest zmniejszenie ilości światła docierającego do siatkówki, co zmniejsza zmęczenie oczu i eliminuje konieczność mrużenia oczu [11-13]. Rozwiązanie to zapewnia stały komfort widzenia. Dzięki temu dzieci nie muszą zdejmować i zakładać okularów w zależności od miejsca, w którym się znajdują.

Dzięki swojej wszechstronności, soczewki fotochromowe są coraz popularniejszym wyborem zarówno dla dorosłych, jak i dla dzieci. W badaniach subiektywnych soczewki fotochromowe były oceniane pod względem komfortu widzenia podczas uprawiania sportu lepiej niż bezbarwne soczewki^[11]. Badania wykazują również, że użytkownicy soczewek fotochromowych lepiej radzą sobie z nagłymi zmianami oświetlenia^[11]. Istnieją przesłanki, że okularowe soczewki fotochromowe i barwione wpływają na  poprawę ostrości widzenia, czułości na kontrast i rozróżniania barw, jednak dane  są niejednoznaczne i zagadnienia te wymagają dalszych badań^[13].

 Współczesne okulary wyposażone w soczewki fotochromowe mogą być dostępne w szerokiej gamie stylów, kolorów i kształtów, co pozwala na wybór modelu odpowiadającego indywidualnym upodobaniom dziecka. Wygodne oprawki i lekkie soczewki sprawiają, że dzieci chętniej noszą okulary, co jest szczególnie ważne w przypadku dzieci wymagających korekcji wzroku. Soczewki fotochromowe mogą być wykonane z wytrzymałych materiałów, takich jak poliwęglan, który jest odporny na uderzenia i chroni oczy przed urazami mechanicznymi. Dzięki temu są idealnym wyborem dla dzieci oraz dorosłych aktywnych fizycznie.

Dodatkowa ochrona wzroku

Wraz z rosnącą liczbą dni słonecznych oraz popularnością wakacji w tropikach, potrzeba skutecznej ochrony oczu staje się coraz bardziej pilna. Należy pamiętać, że żadne okulary nie stanowią 100% ochrony przed nadmiernym promieniowaniem. Promieniowanie dociera do oka pod różnymi kątami. W chwili, gdy słońce znajduje się najwyżej na niebie i ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe jest największa, brew i górna powieka stanowią naturalną osłonę dla rogówki. Największym zagrożeniem dla oka jest sytuacja, gdy spojrzymy w dół na taflę wody lub śnieg, gdzie promienie są odbijane i wpadają do oka bezpośrednio wzdłuż osi widzenia. W takiej sytuacji, jeśli oko nie jest uzbrojone w korekcję przeciwsłoneczną większość padającego promieniowania jest absorbowana^[9]. W czasach, gdy nie znano jeszcze okularów przeciwsłonecznych, Eskimosi i Inuici chronili swoje oczy przed promieniowaniem korzystają z rozwiązań  stanowiących barierę dla promieni. Mogła nią być specjalna maska z foki lub kości wieloryba z wąską szczeliną umożliwiającą obserwację tylko przez niewielki, podłużny otwór. Czerpiąc z tego przykładu warto pamiętać o podstawowej technice ochrony oczu, polegającej na wprowadzeniu bariery w postaci  kapelusza, czapki z daszkiem lub parasolki, które stanowią ochronę przed docierającym promieniowaniem. Najprostszą metodą pozostaje rozsądne dawkowanie czasu spędzanego w miejscu nasłonecznionym.

Bibliografia

1. Garber N. (2000). “Ocular Risks from Sunlight Exposure”, Journal of Ophthalmic Nursing & Technology 19 (1): 13– 21.
2. Sliney D. H. (1983). “Eye Protective Techniques for Bright Light”, Ophthalmology 90 (8): 937– 944.
3. Young R. W. (1992). “Sunlight and Age-Related Eye Disease”, Journal of the National Medical Association 84 (4): 353– 358.
4. Young S., Sands J. (1998). “Sun and the Eye: Prevention and Detection of Light-Induced Disease”, Clinics in Dermatology 16 (4):477 – 485.
5. Guillon M., Dumbleton K., Theodoratos P., Gobbe M., Wooley C. B., Moody K. (2016). „The Effects of Age, Refractive Status, and Luminance on Pupil Size”, Optometry and Vision Science 93(9): 1093–1100. doi:10.1097/opx.0000000000000893 
6. Kessel L., Lundeman J. H., Herbst K., Andersen T. V., Larsen M. (2010). “Age-related changes in the transmission properties of the human lens and their relevance to circadian entrainment”, Journal of Cataract & Refractive Surgery 36(2): 308–312. doi:10.1016/j.jcrs.2009.08.035
7. “Wyjazdy turystyczne Polaków w 2022 roku i plany na rok 2023”, Komunikat z badań  CBOS  Nr 19/2023,  ISSN 2353-5822,   dostęp: https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2023/K_019_23.PDF
8. Alemu H. W., Adimassu N.F. (2021). “Are Nonprescription Sunglasses in Ethiopian Market Protective for Ultraviolet Radiation?”, Clin Optom (Auckl). Jan 6;13:1-6. doi: 10.2147/OPTO.S290249. PMID: 33442315; PMCID: PMC7797341.
9. Bazzazi N., Heydarian S., Vahabi R., Akbarzadeh S., Fouladi D.F. (2015). “Quality of sunglasses available in the Iranian market; a study with emphasis on sellers’ license”, Indian J Ophthalmol. 63(2):152-6. doi: 10.4103/0301-4738.154395. PMID: 25827547; PMCID: PMC4399125.
10. Fishman G.A.(1986). “Ocular phototoxicity: guidelines for selecting sunglasses”, Surv Ophthalmol. 31(2):119-24. doi: 10.1016/0039-6257(86)90079-2. PMID: 3541264.
11. Pusateri T.J., Lavin P.T., Baldy C.J., Copeland K.A., Sequiti M. (2000). “The impact of variable tint optics (Transitions Gray) on vision-related quality of life in normal volunteers: a randomized clinical comparison in a warm climate”, CLAO J. 6(4):225-9. PMID: 11071348.
12.  Hoover H. L. (1987). “Sunglasses, Pupil Dilation, and Solar Ultraviolet Irradiation of the Human Lens and Retina”, Applied optics 26 (4):
13. Eperjesi F., Fowler C. W., Evans B. J. (2002). “Do Tinted Lenses or Filters Improve Visual Performance in Low Vision? A Review of the Literature”, Ophthalmic and Physiological Optics 22 (1): 68– 77.9.