Czy krótkowzroczność grozi tylko niewyraźnym widzeniem?

Osoby z krótkowzrocznością noszące na co dzień okulary “minusowe” dostają z różnych źródeł informacje na temat tego, jak dużym zagrożeniem dla zdrowia ich oczu jest wada wzroku i co powinni w związku z nią zmienić w swoim życiu.

• Czy w związku z wadą wzroku dziecko powinno być zwolnione z zajęć na WFie?
• Czy wysiłek na siłowni, uprawianie sportów wyczynowych może być dla “minusowców” niebezpieczne?
• Co z jazdą konną, czy żywiołowym tańcem?
• Czy i od kiedy krótkowidz powinien zacząć się martwić, a kiedy może korzystać z życia w pełni?

Na te pytania odpowiadamy w poniższym artykule na podstawie rozmowy: “Czy krótkowzroczność grozi tylko niewyraźnym widzeniem? – Powikłania okulistyczne krótkowidzów” przeprowadzonej z okulistką dr n. med. Anną Chmielarz-Czarnocińską, FEBO.

Krótkowzroczność jest wadą wzroku, której istotą jest niedopasowanie układu optycznego oka do długości osiowej gałki ocznej. Ogniskowanie obrazu zachodzi w niewłaściwym miejscu, w tym przypadku – przed siatkówką. W krótkowzroczności przyczyną niewyraźnego widzenia mogą być:

1. zbyt duża moc optyczna układu (przede wszystkim rogówki i soczewki oka)- przy prawidłowej długości osiowej gałki ocznej (wada refrakcyjna),
2. zbyt długa gałka oczna przy standardowych parametrach refrakcyjnych rogówki i soczewki (wada osiowa)
3. połączenie obu czynników zarówno refrakcyjnego jak i osiowego co ma miejsce w większości wad wzroku, zwłaszcza powyżej 4 dioptrii (D) (nazywane wadami osiowo-refrakcyjnymi).

Krótkowzroczność wysoka, według literatury zaczyna się od wartości powyżej 6 dioptrii i/lub 26mm długości gałki ocznej. Nieprawidłowa długość gałki ocznej może skutkować nie tylko niewyraźnym widzeniem, ale również zwiększać ryzyko powikłań okulistycznych.

Dlaczego się tak dzieje?

Wraz z wydłużającą się gałką oczną dochodzi do rozciągania się siatkówki- warstwy fotoreceptorów jak i pozostałych warstw, które muszą pokryć całą powierzchnię oka tą samą ilością tkanek. Żeby to sobie wyobrazić, można spróbować rozciągnąć ręką rajstopę, która w dużym uproszczeniu swoją strukturą przypomina siatkówkę.

Rozciągnięta siatkówka (tak jak rajstopy) w konsekwencji staje się miejscami słabsza. Mogą powstać obszary zwyrodnień, a nawet otwory, mogące prowadzić do odwarstwienia siatkówki.

Odwarstwienia siatkówki zaczynają się od powstania przedarć w siatkówce, przez które podcieka płyn, który znajduje się wewnątrz gałki ocznej. Płyn unosi siatkówkę uniemożliwiając prawidłowe jej odżywianie z naczyń krwionośnych. W konsekwencji fotoreceptory, które przez dłuższy czas pozostają oddzielone – obumierają i dochodzi do trwałych ubytków w polu widzenia.

Na szczęście przy szybkiej reakcji – zabezpieczeniu otworów poprzez laseroterapię, udaje się uniknąć trwałych uszkodzeń warstwy światłoczułej.

Czy ryzyko odwarstwienia siatkówki jest znaczące u każdej osoby z wadą wzroku przekraczającą -6,0 dioptrii?

Na szczęście nie! Stan siatkówki kontroluje się na wizycie okulistycznej. Okulista, po rozszerzeniu kroplami źrenic sprawdza dno oka pacjenta. Obserwacji podlega zarówno centralna część oka – tam gdzie znajduje się plamka, dająca widzenie centralne i najlepszą ostrość widzenia, oraz nerw wzrokowy.

To co jest bardzo ważne i możliwe tylko po rozszerzeniu źrenic przez okulistę, badana jest również obwodowa część siatkówki. Do obwodowej części siatkówki przylega znaczna część ciała szklistego, które z wiekiem w naturalnym procesie obkurcza się i może pociągać siatkówkę. Przy słabszej siatkówce miejsca na obwodzie są szczególnie narażone na przedarcia i podciekanie płynu czyli odwarstwienie siatkówki.

Jest to częstszy proces u osób z krótkowzrocznością, ale jeśli po dokładnym obejrzeniu siatkówki, okulista nie stwierdza ścieńczeń siatkówki, przedarć, obszarów zwyrodnień i innych zmian – można oczy krótkowzroczne traktować jako zdrowe – takie jakie mają osoby, których wada wzroku wynosi -1,00, +2,00 czy 0,00. Ryzyko odwarstwienia siatkówki jest takie samo jak u reszty populacji. Bieganie, nurkowanie i taniec w takich sytuacjach są bezpieczne – a nawet wskazane!

Wskazanie to, opiera się na fakcie, że krótkowzroczność jest chorobą cywilizacyjną. W dużej mierze wynikającą ze zmiany stylu życia jakiej doświadczamy w dzisiejszych czasach. Dzieci i dorośli spędzają coraz więcej czasu w zamkniętych pomieszczeniach. Ruch, a zwłaszcza ten na świeżym powietrzu, jest podstawowym postępowaniem prewencyjnym w narastaniu krótkowzroczności. Noszenie okularów- nawet dużych minusów, nie jest więc przeciwwskazaniem do uprawiania sportu. Tego nie powinno się pacjentom ograniczać. Tylko przypominać im, aby nie zapominali o regularnych kontrolach dna oka.

W krótkowzroczności gałka oczna rośnie przede wszystkim wzdłuż, jej kształt staje się coraz bardziej owalny.

Czy zmiany patologiczne mogą obejmować również centralną część siatkówki?

Krótkowzroczność degeneracyjna może powodować szereg innych patologii obejmujących również biegun tylny gałki ocznej, a z tym wszystkich jej warstw: siatkówki, naczyniówki i twardówki.

Należą do nich między innymi garbiaki tylne, które są patologicznym dodatkowym uwypukleniem obejmującym obszar plamki i nerwu wzrokowego. Jest to również powstawanie błony neowaskularnej. Może to dotyczyć około 10% pacjentów z wysoką degeneracyjną krótkowzrocznością. Błona neowaskularna jest to sieć drobnych naczyń z naczyniówki, które wnikają w głąb siatkówki i próbują ją odżywić. Niestety w obszarze nowych – słabszych naczyń częściej dochodzi do wysięków i, co za tym idzie, do osłabienia ostrości wzroku. Zazwyczaj zmiana dotyczy tylko jednego oka. W tym przypadku, leczenie polega na podaniu zastrzyków – iniekcji anty-VEGF celem zapobiegania powstawaniu zwłóknień i blizn. Co dla pacjenta oznacza poprawę jakości widzenia.

W różnych źródłach znajdujemy informację, że długa gałka oczna może być również czynnikiem powstawania jaskry, zaćmy i innych chorób degeneracyjnych. Czy jest to uzasadnione?

Chorób, które współtowarzyszą krótkowzroczności jest sporo, choć związek przyczynowo skutkowy nie zawsze jest jasny. Osoby z wysoką krótkowzrocznością nie są skazane na pojawienie się zaćmy w młodym wieku. Jaskra natomiast jest podstępną chorobą, która może pojawić się u pacjentów w każdym wieku, niezależnie od wady wzroku.

Krótkowzroczność jest wymieniana jako czynnik ryzyka pojawienia się jaskry. W rzadkich przypadkach podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe u dzieci może być przyczyną nadmiernego wzrostu gałki ocznej. Dlatego ciśnienie wewnątrzgałkowe warto badać dzieciom, które mają dodatkowe objawy (łzawienie, zaciskanie powiek, nadwrażliwość na światło) oraz u młodzieży i dorosłych podczas rutynowych kontroli, również gdy pacjent nie zgłasza żadnych dolegliwości ze strony oczu.

Jak natomiast wygląda zależność powstawania patologii w oku pacjenta w zależności od jego wieku? Krótkowzroczność najczęściej narasta w młodym wieku i to wtedy o niej pamiętamy, martwimy się zmianami.

Czy osoby starsze ze stabilną wadą wzroku są mniej, czy bardziej narażone na m.in. przedarcia i odwarstwienia siatkówki?

Wraz z wiekiem siatkówka staje się mniej elastyczna i ryzyko przedarcia może być większe. Nie ma w tej kwestii do końca reguły- u osób młodych może dochodzić do powstania otworów. Może to być pech lub tendencja danej osoby.  Warto jednak wspomnieć, że krótkowidzem jest się całe życie i nawet jeśli pacjent przeszedł zabieg laserowy korekcji wady wzroku, jego oko “w środku” jest nadal krótkowzroczne. Takie osoby nie powinny rezygnować, tudzież zapominać o regularnych badaniach dna oka.

Jakie są kluczowe objawy, o których powinien wiedzieć każdy krótkowidz (i nie tylko), aby odpowiednio szybko zareagować w sytuacji odwarstwienia siatkówki?

• Objaw kurtyny – ciemne miejsce w polu widzenia, “zasłona”, która się nie porusza podczas poruszania oczami. Jeśli ten ciemny obszar się powiększa i przesuwa w kierunku centrum, aż w końcu zabiera także widzenie centralne, musimy mieć na uwadze, że problem nie zniknie sam i należy się udać do szpitala – do okulistycznej izby przyjęć lub SORu, w którym konsultuje okulista w trybie pilnym. Jeśli doszło do odwarstwienia siatkówki, operacja w trybie pilnym może uchronić przed utratą wzroku.
• Zasłony kurtyny, nie należy mylić z mętami w ciele szklistym – to takie poruszające się punkciki, muszki, robaczki, drobinki, które są efektem zagęszczeń w ciele szklistym. One będą się poruszały wraz z ruchem oka czy głowy i zwykle nie są niebezpieczne dla wzroku.
• Błyski światła – wynikają z pociągania siatkówki przez ciało szkliste w procesie jego oddzielania się od siatkówki- to daje sygnał do powstania efektu świetlnego przed oczami. Ciało szkliste może się oddzielić zupełnie bez uszkodzeń siatkówki. Jednakże, kiedy zauważamy błyski światła warto odbyć kontrolę u okulisty. W przypadku wystąpienia otworów siatkówki, można dane miejsce zabezpieczyć laserem.
• Bagłe obniżenie ostrości wzroku – zawsze też jest sygnałem do pilnego odwiedzenia izby przyjęć.

Jeśli masz wysoką krótkowzroczność zapamiętaj kilka podstawowych zasad dbania o swój wzrok:

1. Regularnie, co najmniej raz w roku odwiedzaj okulistę. Badanie powinno obejmować rozszerzenie źrenic i ocenę stanu centralnej i obwodowej siatkówki.
2. Poznaj objawy alarmujące odwarstwienie siatkówki. W razie wystąpienia objawów nie odwlekaj kontroli okulistycznej- natychmiast udaj się na SOR.
3. Dbaj o swoje zdrowie: zdrowa dieta i aktywność sportowa są bardzo ważne w każdym wieku, niezależnie czy masz wadę wzroku czy też nie.
4. Jeśli jesteś osobą, która doświadczyła już uszkodzeń siatkówki, również nie musisz zupełnie rezygnować z uprawiania sportów, ale omów ze swoim okulistą jakie sytuacje są najbardziej ryzykowne. Razem postarajcie się znaleźć satysfakcjonujące rozwiązanie.

Zapamiętaj i podaj dalej informację o objawach, które sugerują, że mogło dojść do uszkodzeń siatkówki, pamiętaj, że w tej sytuacji czas ma znaczenie. Im szybciej zostanie wdrożona pomoc okulistyczna tym lepsze są rokowania dla zachowania dobrego widzenia.