Krótkowzroczność (starożytny grecki: μυωπία, muōpia) to wada refrakcji układu optycznego oka, która polega na zbyt silnym załamywaniu równoległych do osi widzenia promieni światła wpadających do oka, gdy moc układu optycznego oka jest minimalna (oko nie akomoduje). Wówczas taki układ optyczny utworzy ostry obraz przedmiotu, znajdującego się w nieskończoności, przed siatkówką (ściślej przed plamką żółtą siatkówki), a na siatkówkę oka padnie obraz zamazany. Innymi słowy, w takiej sytuacji ognisko obrazowe układu optycznego oka znajduje się przed siatkówką, a nie na niej.
Choć krótkowzroczność została rozpoznana i określona jako jedna z pierwszych wad refrakcji, bo wzmianki o niej sięgają starożytności, to jednak po dzień dzisiejszy nie znamy mechanizmów jej powstawania, ani wszystkich czynników, które decydują o jej rozwoju.
Zainteresowanie tą wadą w ostatnich 50 latach bardzo wzrosło, ponieważ dotyka ona coraz większą część ludzkiej populacji. Szacuje się, że około 1950 milionów osób (28,3% światowej populacji) ma niską i średnią krótkowzroczność a 277 milionów wysoką krótkowzroczność (4,0% światowej populacji). Przewiduje się, że do 2050 roku liczba osób z niską i średnią krótkowzrocznością wzrośnie do 4758 milionów (49,8% światowej populacji) i do 938 milionów osób z wysoką krótkowzrocznością (9,8% światowej populacji).
Przyczyny krótkowzroczności
Biorąc pod uwagę sposób życia i korzystania z układu wzrokowego w dzisiejszym świecie, czyli powszechne korzystanie z urządzeń elektronicznych trzymanych blisko oczu, coraz większą liczbę godzin spędzanych na pracy wzrokowej z bliskich odległości już od najmłodszych lat, szacowania te nie wydają się być przesadzone. Dlatego od wielu lat prowadzone są liczne badania nad krótkowzrocznością i poszukiwaniem odpowiedzi na pytanie o powody powstawania i pogłębiania się tej wady refrakcji, a także poszukiwania skutecznych metod hamowania jej rozwoju.
Niestety, problem okazuje się trudniejszy, niż się wydawało, ponieważ rozwój krótkowzroczności zależy od wielu czynników i jest uwarunkowany zarówno czynnikami genetycznymi, jak i czynnikami środowiskowymi (inaczej mówiąc, zewnętrznymi). Wszystko wskazuje na to, że te drugie odgrywają jednak ważniejszą, a nawet kluczową rolę. Napawa to uzasadnioną nadzieją, że skoro to czynniki środowiskowe, takie jak oświetlenie, ilość pracy z bliska, jakość obrazu tworzonego na siatkówce oka czy aktywność na świeżym powietrzu, mają wpływ na postępowanie krótkowzroczności, to jest szansa, że uda się znaleźć skuteczne sposoby na zapobieganie pogłębiania się tej wady.
Rodzaje krótkowzroczności
Krótkowzroczność można podzielić ze względu na wielkość wady, wyróżniając krótkowzroczność niską (do -3,00 dptr.), średnią (od -3,00 do -6,00 dptr.) oraz wysoką (powyżej -6,00 dptr). Postępująca krótkowzroczność, która osiąga wysokie wartości, pociąga za sobą większe ryzyko wystąpienia powikłań takich jak odwarstwienie siatkówki czy objawy garbiaka tylnego siatkówki. Dlatego tak ważne jest, aby osoby krótkowzroczne, oprócz regularnych kontroli wady refrakcji, były badane także pod kątem pojawienia się ewentualnych powikłań.
Krótkowzroczność a wiek
Oprócz podziału krótkowzroczności ze względu na wielkość wady, istotnym klinicznie jest również podział ze względu na wiek pojawienia się jej. I tak, wyróżnia się krótkowzroczność wrodzoną (która stanowi zaledwie 2 – 4% krótkowzroczności), krótkowzroczność młodzieńczą (pojawiająca się między 6 a 20 rokiem życia), krótkowzroczność młodych dorosłych (pojawiająca się między 20 a 40 rokiem życia) oraz krótkowzroczność starszych dorosłych (pojawiająca się powyżej 40 roku życia). Należy jednak podkreślić, że okresem, w którym pojawienie i pogłębianie się tej wady jest największe, to czas edukacji, a więc od 6 do 20 roku życia.
Wówczas najwięcej osób staje się krótkowzroczna. Im wcześniej pojawia się krótkowzroczność, tym szybciej postępuje i osiąga wyższe wartości. W okresie między 6 a 20 rokiem życia, można wskazać jeszcze trzy momenty, w których najczęściej pojawia się ta wada. Pierwszym jest rozpoczęcie edukacji, a więc 6-7 rok życia. Pojawiająca się wówczas krótkowzroczność zazwyczaj jest najsilniej uwarunkowana genetycznie (mama i/lub tata są krótkowzroczni) i postępuje najszybciej, ale w okresie dojrzewania zazwyczaj się zatrzymuje.
Czy Twoje dziecko jest narażone na krótkowzroczność? Nasz test pomoże Ci w ocenie ryzyka.
Drugim okresem pojawiania się krótkowzroczności jest czas dojrzewania, przy czym postępowanie tej wady jest już wolniejsze i zatrzymuje się około 18-20 roku życia. Trzecim okresem jest wiek około 18 roku życia (początek studiów), ale wówczas wada pogłębia się najwolniej i nie osiąga zazwyczaj wysokich wartości. Dawno temu zauważono, że występowanie krótkowzroczności wiąże się z ilością pracy z bliska. Im więcej czasu spędzanego jest na czytaniu i pisaniu, tym większe prawdopodobieństwo pojawienia się tej wady.
Jednak cały czas nie jest jasne, w jaki sposób krótkowzroczność powiązana jest z pracą z bliska, czyli co tak naprawdę odgrywa kluczową rolę. Czy jest to czas i odległość obserwacji i związane z tym napięcie akomodacyjne? Czy może cechy obiektu, na który człowiek patrzy, a więc jego kontrast, częstotliwość przestrzenna i ilość wymiarów? A może i jedno i drugie?
Te pytania cały czas pozostają bez jednoznacznych odpowiedzi. Jednak są pewne przesłanki ku temu, by stwierdzić, że to bardziej czas i jakość obrazu tworzonego na siatkówce oka odgrywa większą rolę niż napięcie akomodacyjne. Zatem, by zmniejszyć ryzyko rozwoju krótkowzroczności zaleca się robienie przerw podczas długotrwałej pracy z bliska i co każde 20 minut patrzenia na bliskie odległości popatrzeć przez 20 sekund na odległość 6 metrów lub dalej. Zaleca się, aby odległość pracy z bliska nie była mniejsza niż 40 cm (niezależnie, czy patrzymy na książkę, czy ekran smartfona).
W zapobieganiu krótkowzroczności bardzo ważne jest, aby spędzać aktywnie czas na świeżym powietrzu w naturalnym oświetleniu, przynajmniej 2 godziny dziennie. Bardzo ważne jest także to, aby występująca krótkowzroczność była całkowicie skorygowana, co pociąga za sobą konieczność regularnych badań wzroku (w okresie edukacji przynajmniej raz w roku) tak, by nie korzystać z korekcji słabszej, niż wada refrakcji.
Metody spowalniania krótkowzroczności
Jako sposoby działań zmniejszających postępowanie krótkowzroczności proponuje się kilka rozwiązań, na przykład stosowanie specjalnych multifokalnych soczewek kontaktowych, stosowanie niskoprocentowej atropiny, ortokeratologii czy najnowszej metody – okularów z soczewkami wykorzystującymi technologię rozogniskowania krótkowzrocznego. Należy jednak podkreślić, że żadna z tych metod nie daje 100% skuteczności. U jednych osób dana metoda może okazać się skuteczna, u innych nie, co wynika z wieloczynnikowego podłoża pojawienia i pogłębiania się tej wady.
Mimo że objawy krótkowzroczności u wszystkich osób są takie same, czyli nieostre widzenie daleko położonych obiektów, to jednak czynniki i mechanizmy rozwoju tej wady u tych osób mogą być zupełnie inne. Stąd poszukiwanie odpowiedzi na pytania o przyczyny i mechanizmy powstawania i pogłębiania się tej wady, a także poszukiwania skutecznych metod jej hamowania, są cały czas tematem bardzo licznych badań na całym świecie. Miejmy zatem nadzieję, że skutkiem tych badań będzie to, iż niedługo poznamy kolejne tajemnice, które skrywa przed nami krótkowzroczność.
