Czy odżywianie może wpływać na rozwój krótkowzroczności?

Na początek spójrzmy na wybrane dane z oficjalnej strony Ministerstwa Zdrowia:

„Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), w Europie otyłość dotyka przeciętnie jednego na trzech chłopców i jedną na pięć dziewczynek w wieku od sześciu do dziewięciu lat. Tak szybkie tempo wzrostu wiąże się ze wzrostem liczby zapadalności na choroby związane z otyłością. Odnosząc się do tempa wzrostu otyłości przewiduje się, że w 2025 r. ok. 12 milionów dzieci będzie miało nieprawidłową tolerancję glukozy, 4 miliony zachoruje na cukrzycę typu 2, zaś 27 milionów będzie miało nadciśnienie, a u 38 milionów dojdzie do stłuszczenia wątroby lub nagromadzenia tłuszczu w tym organie.”

Wśród głównych przyczyn otyłości u nastolatków raport Światowej Organizacji Zdrowia wymienia:

Słodzone napoje oraz posiłki typu fast-food

Do spożywania słodzonych napojów każdego dnia przyznaje się 19 procent badanych. Codzienne wypijanie szklanki słodzonego napoju (330 ml) to dodatkowe spożycie w ciągu roku kilkunastu kilogramów cukru!

Zbyt małą ilość warzyw i owoców w codziennej diecie

W 2014 roku zaledwie 38 proc. badanych europejskich nastolatków jadło codziennie owoce, a 36 proc. warzywa. To właśnie warzywa i owoce stanowią nieocenione źródło witamin i minerałów tak potrzebnych do prawidłowego rozwoju.

Brak aktywności fizycznej

Tylko 15 proc. młodych Europejek jest aktywnych, a wśród chłopców odsetek ten sięga 25 proc. Aktywność fizyczna dzieci i młodzieży spada też z wiekiem.

Zgodnie z zaleceniami WHO właściwy poziom aktywności to 60 minut umiarkowanego wysiłku fizycznego każdego dnia.

Siedzący tryb życia

Młodzi ludzie spędzają około 60 proc. swojego dnia siedząc. Aż ponad 80 procent 15-letnich chłopców i 70 proc. dziewczynek spędza przed ekranem komputera czy tabletu ponad dwie godziny dziennie. Od 2002 roku odsetki te drastycznie poszybowały w górę, co jest związane m.in. z rozpowszechnieniem internetu i komputerów, jak i ze spadkiem zainteresowania tradycyjną telewizją.   

Badania dowodzą, że większość młodych ludzi nie wyrasta z problemu otyłości a czterech na pięciu otyłych nastolatków będzie miało problemy z wagą w wieku dorosłym.”(Min Zdrowia 2024)

Te same czynniki ryzyka bez wyjątku są odpowiedzialne również za rozwój i progresję krótkowzroczności a w wieku dorosłym za procesy neurodegeneracyjne.

A teraz spójrzmy na opublikowane przez Termedia dane z II Kongresu Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości oraz oficjalne informacje z pacjent.gov.pl:

Dwie trzecie mieszkańców Europy choruje na otyłość lub nadwagę

„…Musimy zacząć od profilaktyki i leczenia choroby otyłościowej. To schorzenie daje ponad 200 powikłań narządowych i układowych. Otyłość jest przewlekłą chorobą. Warto i należy o tym mówić ciągle, ponieważ nadal wiele osób traktuje chorobę otyłościową jako defekt kosmetyczny, a nie chorobę.

Choroba otyłościowa rozwija się w sposób dynamiczny, dlatego trudno oszacować, ile obecnie osób w naszym kraju jest nią dotkniętych. Według ostatnich danych rejestrowych z 2019 roku w Polsce prawie 60 proc. osób ma nieprawidłową masę ciała (40 proc. otyłość, a 20 proc. nadwagę). Wskaźniki są już nieaktualne…po drodze mieliśmy pandemię COVID-19, a wówczas mieszkańcy UE przytyli… szacunkowo średnio 5–6 kg na osobę. Nie zapominajmy, że z nadwagą jest podobnie jak ze stanem przedcukrzycowym. Tak, jak ten stan może zakończyć się cukrzycą, tak nadwaga jest stanem przedotyłościowym, który może doprowadzić do choroby otyłościowej.”

Prawidłową masę ciała dzieci do ukończenia osiemnastego roku życia określają tabele lub siatki centylowe – odpowiednie dla wieku i płci dziecka; w tej grupie wiekowej posiłkujemy się również wskaźnikiem BMI, ale obecnie zarówno w grupie dzieci, młodzieży, jak i dorosłych wartościowsze są parametry składu masy ciała a o naszym prawidłowym odżywianiu mówimy nie tyle w oparciu o wartości kcal, co o wartości odżywcze poszczególnych składowych diety. Otyłość została uznana za chorobę i wpisano ją na listę Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (w klasyfikacji ICD‑10). Według Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości, w Polsce nadwaga lub otyłość występują u: 

• 12,2% chłopców i 10% dziewcząt u dzieci w wieku przedszkolnym,
• 18,5% chłopców i 14,3% dziewcząt u dzieci w wieku szkolnym.

Raport Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wskazał, że nadwagę i otyłość odnotowano u 32% polskich dzieci w wieku 7-9 lat. Jest to 8 miejsce wśród badanych krajów w Europie.

80% otyłych nastolatków będzie borykało się z tym problemem w dorosłym życiu. Nadmiernemu wzrostowi wagi sprzyjają:

• nieregularne posiłki – zwiększają tendencję do podjadania
• siedzący tryb życia, niewielka aktywność fizyczna
• duże spożycie cukrów prostych (słodycze, słodzone napoje)
• jedzenie wysokoprzetworzonej żywności (fast food, gotowe dania)

W ostatnich dekadach obserwujemy również w tej samej grupie dzieci i młodzieży znaczący wzrost liczby osób krótkowzrocznych (według prognoz WHO w najbliższych latach połowa ogólnej populacji będzie krótkowzroczna, a już dzisiaj w wybranych grupach wiekowych młodzieży jest to nawet ponad 90%), co stało się poważnym problemem zdrowotnym na całym świecie. Tym samym zwiększa się ryzyko rozwoju wysokiej krótkowzroczności oraz związanych z nią poważnych patologii wzrokowych w dorosłym życiu. W świetle stabilnego tła genetycznego między pokoleniami, obserwowany wzrost częstości występowania tej wady wzroku podkreśla znaczący wpływ czynników środowiskowych i stylu życia na jej rozwój (Biswas i in., 2024; Piwowarczyk & Wojczyk, 2022).

Wpływ diety na rozwój krótkowzroczności u dzieci jest coraz wnikliwiej analizowany jako jeden z czynników. Czynniki żywieniowe odgrywały zasadniczą rolę w badaniach – dzieci dotknięte krótkowzrocznością spożywały znacznie mniej tłuszczów, kwasów tłuszczowych omega-3 i retinolu, ale jednocześnie przyjmowały więcej innych składników odżywczych w porównaniu z rówieśnikami o prawidłowej wadzie wzroku oraz z dalekowzrocznością. Wysokie spożycie przetworzonych węglowodanów, białek, fosforu, żelaza, potasu i sodu było powiązane ze wzrostem ryzyka wystąpienia krótkowzroczności (Kim & Choi, 2024).

Jednym z czynników wpływających nie tylko na pojawienie się, ale również na pogłębianie się wady jest dieta. Badania sugerują, że nadmierne spożycie cukrów prostych, w tym słodyczy, może mieć związek z rozwojem krótkowzroczności (Lim i in., 2010). Mechanizm tego zjawiska nie jest w pełni wyjaśniony, ale może wiązać się ze stanem zapalnym wywołanym przez cukry proste, który może wpływać na rozrost gałki ocznej i soczewki (Cordain i in., 2002).

Badania wskazują, że dieta zrównoważona, uboga w proste cukry, z ograniczeniem przetworzonych węglowodanów, niską zawartością sodu i tłuszczów nasyconych, a bogata w kwasy tłuszczowe omega-3 oraz w warzywa i owoce, może mieć korzystny wpływ na ograniczenie postępu krótkowzroczności. Rola składników dietetycznych w tej kwestii jest nadal badana. Na przykład, zaobserwowano pozytywny efekt suplementacji wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 w zapobieganiu rozwojowi krótkowzroczności (Piwowarczyk & Wojczyk, 2022).

Ponadto, dieta bogata w cukry proste i słodycze często idzie w parze z innymi niezdrowymi nawykami, takimi jak siedzący tryb życia, mało aktywności fizycznej na świeżym powietrzu i dużo czasu spędzonego przed ekranami (Vagge i in., 2018). Te same czynniki związane są z rozwojem i progresją krótkowzroczności a naturalne oświetlenie co najmniej dwie godziny dziennie jest bardzo istotnym elementem zarówno profilaktyki jak i skutecznego spowolnienia postępu miopii.

Większy nacisk na edukację zwiększa ryzyko rozwoju krótkowzroczności, a cyfrowe zmęczenie wzroku pojawia się w wyniku łącznego użytkowania urządzeń cyfrowych już powyżej czterech godzin dziennie. Zakaz nie jest rozwiązaniem, ale jak wpływać na młodzież i dzieci, jeśli nie jasnymi zasadami, a przede wszystkim przykładem. Zmianę zacznijmy od siebie!

Podsumowanie

Zaburzenia metabolizmu stanowią coraz większy problem zdrowia ze względu na zwiększającą się częstość ich występowania. Służą temu czynniki takie jak globalne starzenie się populacji i przyjęcie zmian w stylu życia, które sprzyjają nadwadze. Do zaburzeń metabolicznych zaliczamy m.in. otyłość, zaburzenia przemiany węglowodanów i lipidów w organizmie, takie jak zaburzenia glikemii czy dyslipidemię. Według danych World Health Organization: „Ponad miliard ludzi na świecie jest otyłych – 650 milionów dorosłych, 340 milionów nastolatków i 39 milionów dzieci. Liczba ta wciąż rośnie. WHO szacuje, że do 2025 roku około 167 milionów ludzi (dorosłych i dzieci) stanie się mniej zdrowych z powodu nadwagi lub otyłości”.  Młodzi ludzie wchodząc w dorosłość są obciążeni chorobą metaboliczną, a także daleko idącymi jej skutkami, co w efekcie stanowić będzie drogę do wielu innych chorób i obniżenia jakości życia.

Martwi więc to, że prognozy na najbliższe lata nie mają tendencji spadkowej, a wręcz przeciwnie – liczba osób dotkniętych zaburzeniami metabolizmu będzie się stale powiększać.

Szacuje się, że liczba osób otyłych i z nadwagą na świecie przewyższa liczbę osób niedożywionych. Według World Health Organization otyłość definiuje się jako:

„Nieprawidłowe lub nadmierne gromadzenie się tłuszczu, które stwarza zagrożenie dla zdrowia”, a World Obesity Federation (WOF) uznała otyłość za przewlekłą, nawracającą i postępującą chorobę.

Każdy wysiłek fizyczny, każda aktywność działa korzystnie dla rozwoju i opóźnienia procesów degeneracyjnych. Nasz organizm, nawet ten rozwijający się potrzebuje jeść mniej, a na pewno nie jeść cukru. Fast foody, słodkie napoje, wysokoprzetrworzone przekąski to znane indukatory zaburzeń metabolicznych, ale nie oznacza to, że mamy z nich natychmiastowo i restrykcyjnie zrezygnować, ale po prostu zacząć proces zmian i świadomych wyborów.

Przetworzona żywność o dużej zawartości cukru, otyłość, powszechnie dostępne używki takie jak alkohol i nikotyna to uznane czynniki ryzyka wymagające naszej szczególnej uwagi.

Zaburzenia odżywiania, cyfrowy świat oraz brak aktywności fizycznej w naturalnym oświetleniu to wspólne modyfikowalne czynniki rozwoju i progresji krótkowzroczności oraz zaburzeń rozwoju i procesów neurodegeneracyjnych. To problemy jednostki oraz całej populacji. Przed nami wyzwania edukacyjne. Zacznijmy zmianę od siebie. I dawajmy dzieciom dobre przykłady. Żyjmy i jedzmy świadomie. Przed nami glukozowa rewolucja. Kontrolujmy poziom cukru, to najlepsza droga by wrócić do siebie i odzyskać energię oraz porzucić liczenie kalorii i restrykcyjne diety. Jedzmy kolorowo i w zgodzie z własnym organizmem. Szanujmy naszą planetę.

Badajmy wzrok! Nie odkładajmy specjalisty na później!

Opracowanie przygotowane w oparciu o aktualne doniesienia naukowe i wybrane publikacje oraz Prace licencjackie na kierunku studiów Europejskie Studia Optyki Okularowej i Optometrii Uniwersytet Warszawski Wydział Fizyki:

Marta Soczek „Wpływ zaburzeń metabolizmu glukozy na przedni odcinek gałki ocznej”

Weronika Krajewska „Styl życia a progresja krótkowzroczności u dzieci”

Piśmiennictwo